„PLATT FÖR HÜÜT UN MORGEN“, NEDDERDÜÜTSCH AUTORENDREPEN 2022
Arne Lentföhr
Seanfhear Chruacháin
Ins wul ik, em to seen,
nå Irland gån; nich in’t
museum, man in’t moor
syn seel to söken,
neern den höävel, ‘neam
up ear knee se an syn
titten söägen; wulken
kröänen em wit, en kroon
en könig weert, nevel
as syn heer to deensten:
naakt, dat land to vryen,
em vrücht to bringen.
Dår an’n brink to stån
har ik lang lüüsterd nå
rituelle sangen
un dat tweibreaken vun
barkentwygen öäver
dat broaken dålslån lyv,
wat swistert döärch dat
snirren vun de stråt,
up dee an’n morgen
warklüüd vöört bet Carrick
or wyder hen nå de
fabrik by Tulach Mhór:
nich meer to smöken as
een sigarret or twee
verlöävt de dåre weg
langs de olde mark
an knurrig krat un
wryven wryt, an struve
büsker neern en bleke
sün vöärby – In myn drööm
drüp syn blood in de dåk
lyk as de tyd vun de
honningvarven vingers
dee de olden wringt,
swygen vöär ear hüüs,
wylt wilde winden blääd
ünder de oken weit
un röök vun blasfemy –
Nå Irland güng ik ni.
Lees böker in de nacht
öäver Ertebølle
un vun Arensborg,
dee snakken vun kül,
vun lengen, vun en luft
dee vleesk vun knåken skaavt
mid ear skarpe sköärven:
Buten de jåren blivt
bloot splitterig glas in
bittere handen un
niks to verwachten.
Luntern deit de vöärst
in en swatte kåmer
to Dublin achter glas:
en leddern büdel minsk
vun syn tyd verlåten;
narms steerns, narms gödder, narms
en enkelt teken hööp
up meer transcendens,
alleen dat klötern
vun de klima-maskyn
hölt uns in düsse werld
bysåmen. He is dood.
Ik bün an’t leven. Wat
em so wichtig weer wil
hüüt niks meer bedüden,
wil keen wyspål wean.
Tyd is en landskop,
protestantisk kål. Nüms
kümt uut düt düüster sund
wedder torüüg nå huus.
Kontekst
Seanfhear Chruacháin:
De “Olde Man vun Croghan” is en moorlyk, de 2003 in Irland vunden worden is. Kop un been wöörn afslån un so gåt weatenskoplers (mang ander oorsåken) vun uut, dat de vöärst vun en stam vöär de gödder opperd worden is.
“an syn titten söägen”/ “dat land to vryen”:
Vun keltiske münten un ander borns doot wy weaten, dat sugen an de bost vun vöärsten en gestus weer, mid den de adel em syn heerskop tosea. By de moorlyk weren se rituel afsneaden. De theorie is, dat de vöärst nå en initiatioonsritus as partner – ouk seksuel – vun dat land seen worden is. Wän de årn leeg weer un dat niks to eten geev dän weer de vöärst kwasi impotent – un bald en moorlyk.
Carrick /Tulach Mhór:
Twüsken Carrick un Tulach Mhór/Tullamore ligt de stea, wårneam de lyk vunden worden is. De fabrik vun Tullamore Whiskey is syd 50 jåren dicht, dat wyst dat “tyd” nich linear up to våten is in düt gedicht.
Ertebølle/Arensborg:
Prähistoriske kultuurvundsteaden.
Dublin:
In Dublin ligt de moorlyk in’t museum.
“Tyd”:
In dat gedicht wardt de topographie vun “tyd” mid de
geographiske topographie vermangeleerd.
Mishima
De karsbööm bloit in’n vröen vrost An’n modderstrang
uphangen wyst sik dat junge jår De rosen blådert af
eer de storm se ünderkrigt Ouk in’n kryg singt de cikaden
Harvst weer arntyd As en veld vervroren asters ståt se stum
an’n nyjårsdag Dyn ogenlüchen måkt den hof mid swygen vul man
De drögen sööd vült keen enkelte sköttel alleen
Du langst den lentmånd syn mask to Dat olde jår
wul lang noch blyven Wo nöämt se de andüern dåg? Vrågt se
wanear de snee liggen deit up de westen bargen?
De wintermån geit twei achter de wulken Wåter spöält
syn splinten in de gööt Nymphen wandelt sik un ryst in’t licht:
De wanden vun uns werld sünt timmerd uut ear spökenvel
Teindusend jåren sün Lykers gåt se un dåwelt Mang muern
brennt se ear skadden in steen un blyvt dood sünder to starven
Se truut keen kukuk de vun vrömden sümmern singt
Weas as dat mos in wat by nacht de reagen kuult Eerst
in de holle eb wyst dat skip syn wåre gröt Låt se al juksen:
Up ruhige see is ouk de vulle mån en witten våden
Redderbeven sküdt ear bedden as dat runen vun de ulen
by düüstermån Wän de letsten spinnen doodslån sünt
Wo eensåm un kold sköält ear nachten in’t neonlicht wean
Dachden se du harst dröömd du weerst en vågel? En
im? En botterlikker? Wokeen kun dy dwingen
anders to wean as du wult: De afreten blööd
sweevt nynich an den telg torüüg Wår hüüt noch städer sünt
wardt morgen wisken wean Wän kinders up ear spealt
skal keen word meer nich en teken vun uns blyven
Dryv voort in’n helikopterstorm In een küselwind smygt sik
romantisk de olden alleen Seg ear: Ouk in’n kryg
doot de cikaden singen – ouk in’n vrost de karsbööm bloien
Kontekst
Yukio Mishima weer een japaansken dichter un nationalistisken politisken aktivist. Mid syn dichtwark höärt he by de wichtigsten un innovativsten autoren vun’t 20. jårhunderd. Syn homoseksualiteet versöäk he öäver en sort “körperkult” mid de japaniske kultuur up de reeg to bringen / to krygen.
1970 probeert he – in en fantasyuniform – de japaanske armee to öävertügen gegen de regeren to putsken. As de suldaten em uutlachen måkt he rituellen sülvstmord – Seppuku.
Dat gedicht besteit heel uut klassiske topoi un bilder uut de haiku/hokku – dichtkunst, bet up:
V 2-3: (rosen – storm) is “Eine Rose gebrochen ehe der Sturm sie entblättert.” uut “Emilia Galotti” vun Lessing
V 25-27: (wår hüüt noch städer sünt wardt morgen wisken wean) direkt uut “Es ist alles eitel” vun Andreas Gryphius
“lentmånd syn mask”:
Mishima skreev moderne No-teåter – stükken by dee masken in bruuk sünt
“spökenvel” :
“Geisterhaut”, in Holsteen en uutdruk vöär de olde huut vun slangen un insekten
“teindusend jåren”:
“Banzai!” (Nationalistisk) gröötnis vöär den kaiser vun Japan
“kukuk”:
Teken vun melankoly in haikus un nåm vun een litteratuurblad öäver haikus un kedengedichten in Japan
“helikopterstorm”:
De reed vun Mishima by de suldaten weer nich to höären wyldat de larm vun de TV-helikopters to luud weer
Versmaat:
Dat gedicht abstraheert klassiske haiku/hokku – principien un deit se in rythmiseerte prosa-versen ümsetten, as speagel vun Mishima syn stryd mid de moderne werld
Swalkentyd
Voortloupen mag de sün nich meer –
ear verlangt nå een plak mang uns harten,
lyk as de beester neern dat bed in de nacht:
Kinderdrööms sünt unbetålte reaken.
Dat arv vun een heel jår verhöäkerd
eer de neden plaans torecht sünt.
Swool drükt de dag uns in de wisken
un meern de velder måkst du vöär
de roggenmööm nich seen to köänen
de achtern döärch myn ogen geit.
Vrågen: Is dat de heaben or sünt dat de bülgen in’n dyk.
Sünt wy altyd so old weasd un hyr.
Hev ik den trek to vleagen sünder veddern.
Duert kauwken ear leaven mang kraien.
Gå twei, eer du uutvlügst, twüsken myn vingers.
Blivt nich meer as een kuupsvul minsk
rönst du reagenglyk döärch myn handen,
un de wind, een konstrukt uut dat archiv,
spöält döärch den kop as de vlood
vun de olden bilder: de rosen, de immen,
dyn lachen un in dyn hår witte lillen –
ear blöäden vindt een låter dröög in’n sand.
Al hadden de swalken ear vlünken anskarped,
trokken gauw af sünder uns twee
mid dat lüchen in’n rüüg un wulkenbargen,
vun dee de dunner dål up uns rult.
Se slåpet ünder’t wåter deep in de see,
twölv jåren un meer
un doot vergeaten wat weer,
wylt dat korn afmaid wardt öäver dy,
do sailet såten vöär’t vröjår vöärby,
dat bringt disseln un lengen un smacht –
—————————————-
roggenmööm: DE “Roggenmuhme”, een spöök in’t korn
kuups: in ander dialekten “göps / görps / güps”, wat twee runde handen våten köänet
